P4C – Çocuklarla Felsefenin Amaç ve Kazanımları

Gerek yurt dışında gerekse sayıca henüz istenilen seviyeye ulaşmış olmasa da ülkemizdeki son 5 yılda artan çalışmalara da bakılacak olursa P4C – Çocuklarla Felsefenin çocuklar üzerinde pek çok olumlu kazanımları olduğunu görmekteyiz.

P4C-Çocuklarla Felsefe Nedir? Bölümünde Lipman’ın amaçları üzerine durulmuştu, bu bölümde Çocuklarla Felsefe üzerine önemli çalışmaları olan diğer bazı araştırmacıların görüşlerine yer verilmiştir.

Catherine McCall, Çocuklarla felsefe üzerine Lipman ile 1980’lerde yaptığı çalışmalar ve bu alanda edindiği tecrübeler sonucunda kendi felsefi sorgulama toplulukları yaklaşımını ortaya koymuştur.  Mccall (2017),   felsefi sorgulama topluluklarının uygulanmasına yönelik amaçları iki başlık altında incelemiştir. 

1)  Tek tek her bir çocuğun yararı için: Onların kendilerini ve diğer insanları anlamalarına imkân tanır. Ayrıca çocukların bilimin, sanatın, matematiğin, dil ve sosyal bilimlerin temelinde yatan felsefi varsayımları incelemelerine olanak tanır ve bu alanlardaki performanslarını arttırır. Çocukların akıl yürütme yapısını kullanmalarına teşvik ederek,  bilişsel beceriler olan;  tutarsızlık ve çelişkiyi tanıma, hatalı delilleri tanıma, analojik akıl yürütme, bütün-parça ayrımını anlama kapasitelerini geliştirir. Ve son olarak felsefi sorgulama toplulukları, katılımcılara akıl yürütme yapısını kullanmalarında rehberlik ederek,  katılımcılarda ahlaki erdemlerin gelişimine olanak sağlar.

2)  Toplumun yararı için: Bir demokrasinin çalışması, her bir insan için bir oya imkân tanımak için yeterli değildir.  Verimli bir demokrasi;  etkili yurttaşlar,  kendi hayatlarındaki ve toplumlardaki organizasyonlarda etkili olan insanlar gerektirir. Fakat etkin ve verimli bir yurttaş olmak, bir kişi olarak eleştirel düşünebilmeyi, diğer alternatifleri ölçüp biçmeyi, toplumu etkileyen belirli karar ve politikalar için gösterilen gerekçeleri değerlendirebilmeyi gerektirmektedir. 

Mccall; Çocuklarla felsefe faaliyetlerinin ilkokulda sabır gerektiren,  uzun bir süreci kapsadığını;  ancak bu sürecin sonunda çocukların edineceği beceriler şu şekilde özetlenmiştir:

• Çocuklar becerikli dinleyiciler olur.
•  Sabrı öğrenirler.
• Konsantrasyonları gelişir.
• Hafızalarını geliştirirler.
• Daha anlaşılır olurlar.
• İlk etapta daha çok konuşan çocuklar daha çok dinlemeyi öğrenirler.
• İlk etapta konuşmayan çocuklar,  daha çok katkıda bulunmaya başlar(Mccall, 2017)

Felsefe topluluğuna katılımın çocuklara kazandıracağı becerileri Haynes (2002) altı başlık altında özetlemiştir.

İletişim: Çocuklar diyaloğa katılarak zihinlerinden geçenleri konuşarak ifade ederek dili kullanmayı öğrenirler,  anlam ve ayrıntıları keşfederler,  akıl yürütmede özel bir terminoloji edinirler. Toplu yapılan tartışmalar aracılığıyla diğerlerine anlayış duymayı sorumluluk edinirler.  Fikirlerin diğerlerine açıklanmasıyla kendilerine güven duymayı öğrenirler.

Diğerleriyle çalışma:  Felsefi sorgulamada çocuklar tüm sınıfın katıldığı tartışmaya katkıda bulunur,  diğerlerinin farklı bakış açılarına ve deneyimlerine değer biçmeyi öğrenirler. Demokratik tartışma yoluyla problemlerle mücadeleye dâhil olurlar. Onlara kendi düşüncelerini açıklamaları için verilen zamanda iç görü ve yargıda bulunma becerileri gelişir.

Kendi öğrenme ve performansını geliştirme: Öğrenmenin dilini ve üst biliş düşünmeyi anlamalarını sağlar.  Felsefe doğal olarak,  düşünce,  zihin,  bilme,  bilinç problemlerine yönelik tüm soruları adres gösterir.  

Problem çözme: Felsefe pratiği sadece problemlere yaklaşım yollarını öğretmez ayrıca yeni sorular yaratma ve problem çözmeye yönelik çabaların oluşumunu sağlayarak, problemlerin niteliğinin tanımlanmasına yardımcı olur 

Bilgi süreci:  Çocuklar sınıflandırma, sıralama, kıyaslama ve çelişen sorular, fikirler, örnekler,  kavramlarla karşılaşma fırsatına sahip olurlar. Onlar fikirleri ve bilgileri organize etmeyi ve kavramsal araçları kullanmayı öğrenir.

Düşünme becerileri:  Felsefe,  düşünme becerileri aracılığıyla sorgulamayı gerektirir. Çocukların bilgi edinmesine ve akıl yürütmesine olanak verir. (Akt. Erdoğan, 2018)

Direk (2006), sekiz yaşında bir çocuğun deneyimlerinden yola çıkarak, çocuklarla felsefe yapılabileceğinin olanaklarını gösterdiği Filozof Çocuk adlı kitabında çocuklarla felsefe eğitiminde amaçlananları;

-Kendi kimliği hakkında bilinç kazanmasını,

-Kültürel çevresi hakkında bilgisini genişletmesini,

-Kavramsal düşünme becerisini geliştirmesini,

-Yargılama gücünü geliştirmesini,

-Gündelik hayat problemlerini çözmede felsefi bakış açısından yararlanmasını,

-Okuduklarını günlük hayatıyla ilişkilendirmesini,

-Okudukları üzerine konuşmasını ve yazmasını sağlamak olarak belirtmiştir. (Akt. Erdoğan, 2018)

Çocuklar için felsefe alanında UNESCO’nun da çalışmaları bulunmaktadır. Bu çalışmalardan en kapsamlısı Felsefe Bir Özgürlük Okulu, Felsefeyi Öğretmek ve Felsefe Yapmayı Öğrenmek: Durum ve Beklentiler başlıklı 2007 yılında yayınlanan rapordur.

UNESCO (2007) Paris Bildirisi‘nde çocuklar için felsefenin hem eğitim hem de politik öneme sahip olan ilkelerinin 6 başlık altında toplanabileceğini ve bunları geliştirmeyi hedeflediğini belirtmiştir.

1.  Bağımsız düşünme:  Çocuklar için felsefenin temel hedefi,  çocuklarda ve gençlerde akıl yürütme becerileri,  eleştirel düşünme ve kendi kendine düşünme kapasitesi geliştirmektir.  Bu becerilerle,  bilimsel yaklaşımın rasyonel bir şekilde kullanılması ve bilimsel kanıtların oluşturulması konusundaki gereken titizlik öğrenilebilir.

2.  Düşünen vatandaş yetiştirme:  Soruşturma toplulukları ve felsefi tartışmalar hem tartışmanın bir şeklidir hem de tartışma olmadan demokrasi olmayacağının okulda öğretilmesini sağlar. Bunların yanı sıra eleştirel düşüncenin gelişimi demokrasiler için esastır. Okulda düşünmeyi kendi başına öğrenmek,  demokratik birer vatandaş olarak, öğrenciler için paha biçilmez beceriler olan düşünce özgürlüğü ve yargılama kapasitesini geliştirir.  Akılcı tartışmalara katılmak ve entelektüel tartışma yoluyla felsefe yapmayı öğrenmek gerek başkalarıyla çatıştığında akıl ve gerçeği izleyebilmek gerek demokratik bir tartışma etiğine ve entelektüel değere sahip olmak, düşünceli bir vatandaşlığın iki önemli koşuludur. 

3.  Çocukların kişisel gelişimlerine yardımcı olma:  Mantıklı düşünmeyi öğrenmek, çocuğun ve gençlerin kişisel gelişiminin önemli bir parçasıdır.  Çocuklar düşünen bir varlık olmanın ne olduğunu deneyimleyerek insanlığın ortak değerlerinin farkına varırlar.  Akılcı tartışmalarla grup içinde başkalarının fikirlerini dinlemeyi ve onlara kendi fikirlerini yüksek sesle ifade etmeyi deneyimler.  Bu tür deneyimler çocukların özgüvenlerini güçlendirebilir.  Çocuklar akranlarıyla akılcı tartışmalara girerek,  kavga etmeden kendi aralarında anlaşamadıkları fikirleri öğrenirler; böylece birbirlerinin farklı fikirlerini dinleyerek ve farklılıklara saygı duyarak barışçıl bir ortamda bir arada yaşarlar.

4.  Dil,  konuşma ve tartışma becerilerini geliştirme:  Konuşma yoluyla düşünmek çocukların sosyal ve entelektüel sözlü etkileşimler yoluyla düşüncelerini ifade etmeden önce, bunları nasıl formüle edebileceğini öğretirken dil becerilerini de geliştirir. Felsefi bir tartışmada, dil çocuğun düşüncesiyle birlikte bir araç haline gelir.  Düşüncelerini geliştirmek ve ifade etmek için çocuklar dilde hassasiyetin önemini öğrenir.

5.  Felsefenin kavramsallaştırılma yeteneği kazandırma:   Felsefi bakış açısına göre çocukları eleştirel düşünceye dâhil etmek felsefenin yeniden tanımlanmasının, doğasının, uygulamasının koşullarının kavramsal olarak yorumlanmasını gerektirir.  Örneğin,  Fransa’da yeni eğitim tekniklerini tanımlamak için felsefe kelimesinin kullanılması, P4C’nin aslında bütünüyle yansıtıcı düşüncenin kesin olarak felsefi karşılığı olmadığı iddiasına dayanarak felsefe olup olmadığı konusunda tartışmaya neden olmuştur. Bu durum, Felsefe nedir? Felsefeyi ve felsefe yapmayı nasıl tanımlarız?  sorusuna geri döner.

6.  Çocuklara göre uyarlanmış bir öğretim yolu geliştirme:  Çocuklar için bir felsefe öğretimini geliştirmek,  zorlu bir çabadır.  Geleneksel öğretim yöntemleri bu iş için uygun olmaktan uzaktır,  çocuklara akademik dersler aracılığıyla uzun felsefi metinler yazmalarını veya klasik felsefi eserleri analiz etmelerini isteyen bir öğretim felsefesi düşünülemez (UNESCO, 2007, Akt. Türksoy, 2020)

Aygül BALKIN

KAYNAKÇA;

Türksoy, N. (2020).  “Çocuklar İçin Felsefe (P4c)  Eğitiminin Ortaokul Öğrencilerinin Bilimsel Sorgulamaya Yönelik Görüşlerine Ve Eleştirel Düşünme Becerilerinin Gelişmesine Katkısı:  Bir Karma Yöntem Araştırması.” (Yüksek Lisans Tezi). Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, AntalyaErdoğan, P. (2018). “ Çocuklarla Felsefe Yaklaşımının Düşünsel, Tarihi Ve Sosyal Temelleri Üzerine Bir İnceleme” (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara