P4C – Çocuklarla Felsefe Nedir?

Çocuklarla Felsefe ya da P4C;  1960’lı yılların sonunda Amerika’da Matthew Lipman tarafından temelleri atılan ve 1970’li yıllarda “Çocuklar için Felsefe” adıyla hayata geçirdiği bir eğitim programıdır.  

Columbia Üniversitesi’nde felsefe ve mantık dersleri veren Matthew Lipman, öğrencilerinin akıl yürütme, karar verme gibi düşünsel yetilerinin eksikliklerini fark etmiştir. Bu düşünsel yetileri kazandırmak için üniversite çağının geç olduğunu, bu yetilerin çocukluk döneminde kazandırılması gerektiğini düşünmüştür (Jackson,  2013; Karakaya, 2006; Valitalo, Juuso ve Sutinen 2015 Akt; Erdoğan, Ankara 2018)

Nitekim Çocuklar için ya da Çocuklarla Felsefenin kökeni, çocuklarla oyun oynamayı büyüklerle şehir yönetmeye tercih eden Herakleitos’a kadar götürülebilir. Aynı şekilde Sokrates’in gençlerle oluşturduğu canlı ve etkili diyaloglar, felsefenin sadece büyükler için değil, çocuklar için felsefenin de hayatla bağının en sahih şekilde kurulduğu noktaya işaret eder. (Taşdelen,  2014,  s.563).

Gençlerin ruhlarındaki soylu bilgileri doğurtmaya yönelik soru cevap yöntemi (maieutics), bugün de eğitimin, felsefenin, özellikle de çocuk felsefesinin temel formlarından birini oluşturur. Dışarıdan birtakım bilgi, kavram ve kuramları yüklemek yerine bireyin onları kendi varoluşunda, kendi yaşam deneyiminde keşfetmesini sağlamak, bu şekilde felsefeyi yeniden kurmak, çocuklar için felsefenin mantığını oluşturur. (Taşdelen,  2014,  s.563).

Matthew Lipman da Çocuklarla Felsefe yaklaşımını geliştirirken felsefi düşünme, bilgiyi sorgulama ve tartışma çerçevesinde temellendirilen Sokrates’in (Sokratik ) yönteminden  (Marashi,  2008) ve aynı zamanda John Dewey, George Herbart Mead ve Vygotsky’nin ezbere değil düşünmeye dayalı eğitim yaklaşımlarından etkilenmiştir (Jusso, 2007, s.78 Akt; Boyraz, Eskişehir 2019).

1974 yılında Lipmann’ın öncülük ettiği Çocuklar İçin Felsefeyi Geliştirme Enstitüsü çalışmalarının yanında bu alana önemli katkılar getiren Gareth B. Matthews’tan da söz etmek gerekir. Matthews, Lipman’dan farklı olarak çocuklar için felsefeye bir eğitimci bakış açısıyla değil, bir felsefeci bakış açısıyla yaklaşmış, çocukların filozoflarla benzerliğini dikkat çekerek onların felsefe yapma kapasitelerini vurgulamıştır (Vansieleghem ve Kennedy, 2012, Akt. Çayır, 2015).

Çocuklar için felsefe yaklaşımı felsefi diyalog yoluyla çocuklarda eleştirel düşünmenin geliştirilmesi yöntemidir. Bu yaklaşım, işbirliğine dayalı bir ortamda bir grubun bakış açısının zenginleştirilmesiyle gelişir. Yaklaşımı oluştururken Lipman’ın amacı, çocukların daha çok düşünen, ortaya bir yargı koyabilen, bu yargıyı savunabilen, gerekçelendirebilen, sorgulayabilen bireyler haline gelmelerine yardımcı olmaktır (Vansieleghem ve Kennedy 2011: 172,Akt. Boyacı N.P, Gülenç K. Karadağ F,2018)

Türkiye’de ise Türkiye Felsefe Kurumu Başkanı ve UNESCO Türkiye Milli Komisyonu Felsefe İhtisas Komitesi üyesi Ioanna Kuçuradi çocuklarla felsefe projesini başlatan isimdir. (Akt; Budak Durmuş F, Konya 2022)

“İlköğretimde felsefi eğitime nasıl giriş yapılabileceği sorusu ile uzun yıllar düşündüğünü ifade eden Kuçuradi,  şans eseri karşılaştığı Matthew Lipman’ın çalışmalarından ve Montclair Devlet Üniversitesinin çocuk felsefesi üzerine çalışmalarından bilgi edinmekten duyduğu hoşnutluktan söz eder.” (Oktar, Ocak 2019)  Böylece Kuçuradi’nin katkılarıyla 1992’de Türkiye Felsefe Kurumu bünyesinde Çocuklar için Felsefe Birimi kurulmuştur. (Akt; Budak Durmuş F, Konya 2022) Bu birimin başkanlığını kurulduğu günden bugüne Çocuklar için felsefe alanında yaptığı çalışmalarla öne çıkan Nuran Direk yapmaktadır.

Direk’e göre “Çocuklar için felsefe” birlikte düşünme ve tartışma yöntemiyle metinlerden yola çıkarak çocukların kendiliğinden ortaya koydukları felsefi kavramlar ve sorular üzerinde düşünmelerini sağlayan bir eğitimdir. Bu çalışma, felsefi açılımları olan öykülerden ve yazınsal metinlerden hareket ederek metinlerle felsefe arasında ilişkiler kurmaya çalışır. Öğrencilerin, kendi deneyimleri ile okudukları öyküler ve yazınsal metinler arasında ilişkiler kurmalarına, özgün ve eleştirel bir bakış açısıyla dünyayı sorgulamalarına; düşünce, dil ve dünya arasındaki ilişkileri keşfetmelerine olanak sağlar( Direk; 2019)

Çocuklarla Felsefe Matthew Lipman’ın öncülük etmesiyle başlamış ancak Edward Glaser, Carl Boodman, Allan Root, Robert Root, Edward Anglo, John McPack, Hardy Siegel, Catherine McCall ve Richard Paul gibi bazı araştırmacılar tarafından yapılan çalışmalarla da geliştirilmiştir (Splitter ve Sharp 1995 Akt. Boyacı, Karadağ ve Gülenç, 2018)

Çocuklarla Felsefe şu anda dünyanın birçok ülkesinde okul öncesi eğitimden ortaöğretime kadar uzanan bir ders olarak uygulanmaya devam etmektedir. Ülkemizde de P4C-Çocuklarla Felsefe üzerine gerek akademik çalışmalar gerekse atölye çalışmaları son 5 yılda artış göstermiştir.

Aygül BALKIN

Kaynaklar;

Boyacı N.P, Karadağ F, Gülenç K. (2018). “Çocuklar İçin Felsefe / Çocuklarla Felsefe,” Kaygı, 31/2018: 145-173. 151

Boyraz C. (2019) “İlkokulda Çocuklarla Felsefe Uygulamaları: Bir Eylem Araştırması” (Doktora Tezi) Eskişehir Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sınıf Öğretmenliği Programı/Temel Eğitim Anabilim Dalı, Eskişehir

Budak Durmuş, F. (2022) “Çocuklarla Felsefe Konusunda Türkiye’de Yapılmış Akademik Çalışmaların İçerik Analizi” (Yüksek Lisans Tezi).  Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı, Eğitim Programları Ve Öğretim Bilim Dalı, Konya

Çayır Akkocaoğlu, N. (2015) “Çocuklar İçin Felsefe Eğitimi Üzerine Nitel Bir Araştırma” (Doktora Tezi) Hacettepe Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim-Öğretim ve Sınav Yönetmeliğinin İlköğretim Anabilim Dalı, İlköğretim Bilim Dalı İçin Öngördüğü, Ankara

Direk, N. (2019). “Küçük Prens” Pan Yayıncılık, 7.baskı, İstanbul

Erdoğan, P. (2018). “ Çocuklarla Felsefe Yaklaşımının Düşünsel, Tarihi Ve Sosyal Temelleri Üzerine Bir İnceleme” (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara

Taşdelen, V. (2014). “Felsefenin gülümseyen yüzü: Çocuklarla Felsefe”. Türk Dili. 14(4), 562-568.

Ülper Oktar, S. (2019) “Çocuklarla Felsefe Üzerine Bir İnceleme” Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Sayı 17, Ocak